< Previous 132 peristiwa jejer III sering disebut Jejer Sanga I. Sering juga sebelum-nya diisi gara-gara. Peristiwa dari jejer I, jejer II dan seterusnya itulah janturan ikut berpersan aktif sebagai sarana penjelasan kepada para penon-ton. Secara structural, janturan jejer tersusun demikian Pertama Adangiyah (kata-kata awal) Berbunyi “swuh rep data pitana” artinya dari kosong (/suwung, sepi / mandheg / mati ), akan digelar kehidup-an di dunia ini. Dalam hal ini sebagai penggelar kehidupan adalah Sang Maha Hidup (yang punya hidup) yang di dalam seni pertunjukkan wayang kulit dilambangkan bahwa Sang Dalang yang menceritakan lakon. Kedua Pambuka berupa penjelasan Sang Dalang kepada pe-nonton di awal cerita, contoh janturan. ……….. Hanenggih nagari pundit ta ingkang kaeka adi da-sa purwa. Eka sawiji, adi linuwih, dasa sepuluh, purwa wi-witan. Sanadyan kathah titahing dewa, ingkang kasongan ing angkasa, kasangga pratiwi kapiting samodra, kathah ingkang sami anggana raras boten wonten kadi nagari Dwaraka ya Dwarawati. Mila kinarya bubuka, ngupayaa na-gari satus tas antuk kalih, sanadyan sewu tan jangkep sa-dasa. Mila winanstan Dwarawati dados palawangane jagad, utawi wenganing rahsa, Dwaraka panggenan pambuka. Ketiga isi berupa untaian kalimat yang menjelaskan tentang Gambaran suatu Negara yang dikelirkan (dilakonkan). Biasanya ten-tang kemakmuran Negara, keadilan (watak adil para marta) dan ke-bijakan pemerintah. Bagian isi ini berbunyi agak panjang dan diakhiri penjelasan. Tentang keperluan sang prabu pada pemerintahannya. Isi dalam janturan itu biasanya berbunyi sebagai berikut : ………..Dhasar nagari panjang-punjung, pasir wukir loh ji-nawi gemah aripah karta tur raharja. Pajang dawa, punjung luhur kawibawane, pasir samodra wukir gunung, dene na-gari ngungkurake pegunungan, ngeringake pasabinan ne-ngenake benawi ngayunaken bandaran gedhe. Loh tulus kang sarwa tinandur, jinawi murah kang sarwa tinuku. Ge-mah para lampah dagang rahinten dalu tan ana pedhote, labet tan ana sangsayaning margi. Aripah janma manca kang samya gegriya ing salebeting praja katingal jejel riyel aben cukit tepung taritis, papan wiyar katingal rupak saking rejaning praja. Karta kawula ing padhusunan padha tentrem atine, mungkul pangolahing tetanen. Ingon-ingon kebo sapi, pitik iwen tuwin raja kaya tan ana kang cinancang, yen rahi-na aglar ing pangonan, yen bengi mulih marang kandhange dhewe-dhewe. Raharja tebih ing parangmuka. Para mantra 133bupati padha kontap kautame, bijaksana limpad ing kawruh, putus marang pangrehing praja, tansah ambudidaya kalu-huraning nata. Dhasar nagari gedhe abore, padhang jagade, dhuwur kuku-se, adhoh kuncarane. Boten namung ing tanah jawi kema-won ingkang sami sumujud, sanadyan para narendra ing mancanagari kathah ingkang sumawita tanpa karana gine-baging bandayuda, among kayungyun marang popoyaning kautaman. Bebasan ingkang celak manglung, ingkang tebih tumiyung. Saben antara mangsa sami asok bulubekti, glon-dhong pangareng-areng. Peni-peni reja peni guru bakal gu-ru dadi mas picis rajabrana minangka panungkul. Sinten ta jujuluking narendra ingkang anglenggahi dhamparing ka-prabon. Wenang den ucapna jujuluking nata, ajejuluk Prabu Sri Batara Kresna, Harimurti, Padmanaba, Kesawa, Nara-yana, Wasudewa, Wisnumurti, Danardana, Janardana. Mila jejuluk Sri Batara Kresna, dene cemeng sarirane trus ba-lung sungsum ludirane, yen ayama ayam cemani, kenging kinarya sarana. Nadyan Srinata dadi sarana ungguling prang Bharatayuda darah Pandhawa. Arimurti luwih pa-dhang, dene wruh sadurunge winarah. contoh janturan: Ing pagelaran Jawi andher sowane para mantra bupati beg amber mbalapar ngantos dumugi sanjawining taratag kaya ndhoyong-ndhoyongna pancake sujining alun-alun para wa-dya kang samya nangkil. Abra busananing wadya yayah sekar setaman. Ing alun-alun papanjen umbul-umbul ben-dhera lalayu paying agung miwah bawat tinon angendanu pindha mendhung kaya nyurem-nyuremna sorote Sang Hyang Pratanggapati. Dene ingkang anindhihi ing pagelar-an inggih ta Rekyana patih Udawa, bagus warnane semba-da prawireng yuda mumpuni salwiring guna ing aguna, pu-tus sandining weweka dhasar ambeg paramarta tansah angresepi saisining praja marma wong sapraja wedi asih la-hir trus ing batin. Kacarita ing pagedhongan sri narendra ar-sa mangun boja wiwaha. Lire boja dhedhaharan, wiwaha darbe karya. Yektine sang nata arsa mantu. Sinten ta ing-kang den unggar-unggaring karya, tuhu rayi nata putrid ing Banoncinawi asesilih dewi wara Sembadra ginadhang dha-up lan raden Arjuna satriya ing Madukara. Keempat penutup disebut wasana menjelaskan bahwa, Sang nata akan mulai dialog (Ginem). Permainan gending berhenti 134 (suwuk). Bagian keempat penutup (wasana) contohnya adalah seba-gai berikut: Ing pagedhongan sang nata sampun ndhawuhaken mangu-yu-uyu, mangka dereng ngaturi uninga ingkang raka nata ing Mandura Prabu Baladewa. Mila mangkana pangudyas-maraning driya “Iya jagad dewa batara, yen kaka prabu mi-yarsa mendah saiba dukane. Demikianlah Janturan jejer I. Di sana dijelaskan, bahwa raja Kresna akan menikahkan adik yang bernama dewi Wara Sembadra. Selanjutnya Janturan jejer II, Janturan jejer III dan seterusnya. Seca-ra structural akan tersusun seperti pada Janturan jejer I, yaitu berupa Adangiyah, Pambuka, Isi dan diakhiri dengan penutup (Wasana). Tentunya ada perbedaan, misalnya waktunya lebih pendek secara otomatis susunan kata-katanya pun akan lebih pendek pula. Demikian juga Adangiyahnya pun tentu berbeda. Lebih-lebih isinya, pasti akan berbeda jauh. Sedangkan pambuka dan panutupnya mes-ki berbeda, tetapi tidak terlalu jauh. Bahkan bisa juga dilakukan de-ngan cara mengarang sendiri, atau membaca karangan orang lain. Jika memang sudah memiliki perbendaharaan kata cukup maka Jan-turan jejer bisa dilakukan secara improvisasi. Namun seyogyanya ti-dak meninggalkan struktur. Yang tidak boleh dilupakan bahwa setiap pergantian jejer harus menggunakan singgetan (wayang gunungan ditancap di te-ngah-tengah jagadan), sebagai tanda aleh tempat. Sebelum kayon dicabut untuk tanda akan ke jejer lanjutan dimulai, sang dalang me-ngucapkan kalimat Adangiyah demikian, contoh: Anenggih sinigeg gantya ingkang winursita ing kawi, ing-kang wonten nagari…, candrane kaya surya kalingan mega. (sasmita / tanda dalang minta gending Remeng Slendro pathet Nem) Selanjutnya dalang harus memilih kata untuk disusun sebagai pambuka janturan jejer lanjutan, contoh: Minangka sambunging carita, seje panggonane, nanging bareng angkate. Punika ta gelare nagari………… Sedangkan untuk isi, dalang harus melanjutkan memilih ka-ta sebagai sarana untuk mengungkapkan kondisi alam suatu negara atau pertapaan, pedesaan yang sedang jejeran. Ada beberapa hal yang harus diucapkan sang dalang di antaranya yaitu mengenai kon-disi alam dari suatu negara atau pertapaan atau pedesaan, nama ra-ja atau nama pendeta atau tokoh pedesaan, yang sedang dialami ra- 135ja, pendeta atau tokoh pedesaan. Sebagai penutup (pamungkas atau wasana) tidak berbeda jauh dengan contoh Janturan jejer I. 3.5.2 Ginem Ginem adalah dialog antara tokoh yang satu dengan tokoh yang lain dalam seni pertunjukkan wayang purwa Jawa. Ginem da-lam pewayangan harus terucap jelas agar para penonton serta pen-dengar bisa mengerti dengan mudah dan memahaminya, sehingga pesan-pesan yang bersifat mendidik akan mudah diterima oleh ma-syarakat. Ginem dalam penyajian wayangnya diatur berdasarkan suara bilah gamelan, misalnya dalam kawasan waktu pathet Nem suara tokoh Kresna mengikuti laras pada bilah 2, dan apabila dalam lingkungan pathet Sanga mengikuti laras pada bilah 1, dalam pathet Manyura mengukuti laras pada bilah 2. Suara tokoh Duryudana da-lam pathet Nem mengikuti bilah 6, dalam pathet Sanga mengikuti bi-lah 1 dan dalam pathet Manyura mengikuti suara bilah 6. Sedangkan tokoh wayang lainnya bisa dilakukan dengan cara mendasar pada bentuk wayang (wanda). Secara structural, gi-nempun juga tersusun seperti pada janturan, yaitu terdiri dari bagian-bagian, yaitu Adangiyah, Pambuka, Isi, dan Wasana. Contoh ginem: Kresna : Jagad dewa batara wayah batara jagad. Nganti sapandurat kalepyan yen den adhep para nayaka myang Santana . (Adangiyah). Kulup Samba apa baya ora dadi guguping atinira ingsun piji aneng ngarsaningsun (Pambuka) Samba : Kawula nuwun-nuwun sareng kula tampi dhawuh timbalan paduka, dhahat guguping manah, nalika wonten jawi kados sinamber gelap tuna, tinubruk ing mong tuna, upami uninga gebyaring caleret tuhu mboten uni-nga dhawahing gelap, raosing manah ku-mepyur kados panjang putra dhumawahing sela kumalasa, upami kambengan salam-ba pinanjer ing madyaning alun-alun kati-yubeng samirana sakalangkung anggen kula kumejot kumitir carob wor lan maras, sareng dumugi ing ngarsa nata, asreping manah kula kados siniram toya ing wanci enjing, babar pisan datan darbe maras. Kawula nuwun-nuwun……………… Dialog Raden Samba yang no. 2 di atas merupakan dialog yang masih berada pada bagian pambuka, dan dialog pambuka ini 136 juga diisi dengan ucapan selamat kepada kawan bicara (bage-bina-ge). Bage-binage tersebut biasanya agak panjang, sebab tokoh yang dikelirkan juga banyak. Sekarang contoh dialog pada bagian isi. Kresna : Kulup Samba, seje ingkang ingsun pa-ngandikake. Mungguh bakal gawene bibi-nira Bratajaya dhaup lan pamanira Prema-di. Ing samengko kurang pirang dina, lan kang padha nindakake pakaryan tarub-ta-rub makajangan ing para mantri bupati sar-ta pondhok-pondhok apa wus rumanti? Samba : Kawula nuwun-nuwun kangjeng dewaji. An dangu badhe damelipun kanjeng bibi Bra-tajaya, namung kirang sacandra kaleng-gahan punika. Dene panggarap-ipun tarub-tarub makajanganipun para mantri bupati sampun sami paripurna sadayanipun. Da-lah para among tamu sarta sapasren-pa-srenipun sampun sami mirantos, malah sampun wiwit manguyu-uyu. Kawula nu-wun-nuwun……. Kalimat-kalimat ginem di atas hanya merupakan cuplikan saja. Berisi tentang persiapan menjelang akan adanya perhelatan perkawinan dewi Wara Sembadra. Namun yang perlu diamati adalah susunan kata-katanya yang indah, berdasarkan unggah-ungguh ba-sa yang benar. Seperti sastra-sastra yang tergabung dalam sastra pedala-ngan lainnya, sastra antawacana pada bagian ginem-pun terkan-dung unsur-unsur purwakanthi (kalimat bersajak), tingkatan bahasa (unggah-ungguh basa), tata bahasa (paramasastra), kalimat emosi-onal (ukara sesumbar) dan lain sebagainya. Kalau di depan diberi-kan contoh tentang kalimat ginem dalam kondisi yang tenang, maka dibawah ini adalah contoh ginem pada saat dua tokoh bersitegang. Dalam hal ini ki dalang saat memilih kata harus jeli, karena akan me-milih kalimat emosional (ukara sesumbar). Contoh prajurit berhada-pan dengan prajurit. Prajurit 1 : Hayo, yen pancen sugih kendel, bandha wani tandhingana aku Prajurit 2 : Waaaaahh, sumbarmu kaya bisa mutung wesi gligen. Kaya lanang-lananga dhewe. Apa wis sacengkang kandele kulitmu. Ha-yo dak teter kaluwihanmu. 137 Prajurit 1 : Heeee…… majua sayuta ngarsa, sakethi wuri ora bakal mundur sajangkah Prajurit 2 : Kopat-kapita kaya ula tapak angin, kekejer kaya manuk branjangan, lena pangendha-mu kena dak saut, sabetake prabatang sir-na ilang kuwandhamu! Prajurit 1 : Tumengaa ing akasa tumungkula ing prati-wi dak tebak dhadhamu sumyur….. Contoh ginem raksasa melawan satriya: Raksasa : Yen kena tak eman, hayo balia Satriya : ora gawar, ora ana kentheng sarta tan ana awer-awer kena apa ngalang-alangi laku? Raksasa : Ndhas buta pating jenggeleg kang minang-ka gawar kentheng Satriya : Ndhas buta pating jenggeleg dak sampar dak sandhung rambute nggubed ana ing suku dak tigas curiga lebur tanpa dadi Raksasa : We lha dala. Ora kena dieman. Wani kowe karo aku Satriya : Apa sing dak wedeni? Raksasa : He…satriyaaaa…..dhuwurmu cendhek, ge-dhemu cilik. Satriya : Ora ana satriya Nempiling ndhase buta ndadak nganggo ancik-ancik Raksasa : Kecek sugih japa mantra Satriya : Ora watak satriya maguru bathangmu Raksasa : Ngati-ati dak paribasakake timun mungsuh duren dak bruki remuk dak glundhungi ajur Kalimat-kalimat ginem di atas dalam kasusasteraan Jawa sering direkayasa menjadi kalimat tembang Macapat. Misalnya cerita Partakrama R.Ng. Sindusastra ada yang dibentuk dalam tembang. Tembang Pangkur: Denira arsa mangsulana, Wrekodara krodha sru turireki, Eh pambarep kadangingsun, Aja mangsuli sira, Ingsun ingkang mangsuli prakara iku, During tutug wong Astina, Nggone ngajak ora becik. Tekan si Bule Mandura, Wiwit milu-milu atining iblis, 138 Jalithenge teka katut, Yen pareng karsanira, Si Janaka ingsun arak sesuk esuk, Sarta sun payungi gada, Sun iring kaprabon jurit. Pangantene wadon kana, Si Bule kang amayungana bindi, Kurang kurawa kang wuwuh, Kang njajari gegaman, Mring panganten sun tunjange ganjuringsun, Singa tiwas ing ayuda, Kang raka datan nauri. 3.5.3 Pocapan Seorang dalang disamping mengucapkan janturan jejer ju-ga sering memberikan penjelasan kepada para penonton atau pen-dengar dengan melalui sebuah narasi yang mengungkapkan tentang kejadian di suatu tempat atau kejadian yang sedang dilakukan oleh seorang tokoh wayang, atau kejadian itu baru akan dijalankan. Ung-kapan-ungkapan melalui narasi itulah yang dimaksud dengan poca-pan (pa-ucap-an atau pa-omong-an). Kalimat kejadian yang dimak-sud adalah seorang tokoh bertamu, seorang tokoh melamun, berse-medi, seorang tokoh dirundung kesedihan, seorang tokoh yang se-dang jatuh cinta (gandrung), seorang tokoh yang akan berangkat ke medan perang, kejadian sesudah perang, kejadian sedang geger, bencana alam, dan masih banyak lagi yang lainnya. Contoh pocapan seorang tokoh yang bertamu ke suatu negara, Prabu Baladewa ber-tamu ke suatu negera.......,biasanya pocapan dimulai dari negara yang akan menerima kehadiran Prabu Balawadewa, misalnya: Reg reg reg, wauta gumeder, gumarenggeng, gumuruh swaraning janma padha salang-tunjang kaya gabah den ite-ri kaya jebug sinemburan, bledug mangampak-ampak, ci-ngak para mantra bupati kang padha sumewa temahan sa-mi taken tinakenan “hehehe dialon kanca, dialon kanca..” Pocapan di atas terungkap untuk penggambaran di pihak negara yang akan kedatangan tamu. Hal Ini dilakukan sebagai tan-da hormat suatu negara kepada Prabu Baladewa. Selanjutnya apa-bila tamu sudah berada di dalan pasewakan, dalang kembali poca-pan, misalnya: Lah ing kana ta wau, dupi srinarendra kakalih nenggih Pra-bu Duryudana kalayan Prabu Baladewa sampun aben ajeng nulya gapyuk rerangkulan samya kangen-kangenan. 139Saparipurnaning rerangkulan nulya samya lenggah sekeca. Kakalih-kalihipun yen sinawang saking mandrawa candrane pindha Sang Hyang Bhathara Sambu miwah Bhathara Brahma angejawantah neng jagad sigra andum bagya. Pra-bu Baladewa rawuh ing nagari Astina mahanani sepi si-dhem ing pasewakan wit kaprabawan maring pangaribawa-ning nata Mandura kang amengku gati. Mangkana pangan-dikane prabu Duryudana : “kaka prabu, sakecakna”! Pocapan / Kandha Bedholan Jejer I (gaya Jawatimuran) Parpurna pangandikaning sang nata Sri Batara Kresna sigra paring sasmita kundur angedhaton. Tedhak jog saking palenggahan “dhampar dhenta” Kadherekaken para emban cethi biyada srimpi manggung ketanggung jaka palara-lara, sami ngampil pirantining kanarendran. Tindake sang nata ngagem bungkul kencana, keclap-keclap kinarya tindak amecak. Sapecak mandheg sapecak tumoleh. Sri nata da-tan karsa mriksani adi rengganing gapura. Laju manjing ka-dhaton trus kadhatulaya, kapapag garwa prameswari tetiga. Sagunging para seba nuli bibaran saking sitinggil solahe kaya seinamberan dhandhang. (Ki Dalang Cung Wartanu, Mojokerto-an 1979) Pocapan / Kandha Semedi Sri Batara Kresna dupi manjing kedhaton sarta sampun ka-papag ingkang garwa tetiga nulya manjing sanggar pamu-jan sarwi ngagem busana sarwa seta, sigra nenuwun dha-teng panguwasane batara srana semedi. Traping Semedi kanthi sedhakep asta, suku tunggal. Sedhakep wus nga-rani, asta tangan, tunggal kumpul. Tegese Srinata ngening-aken ciptane, ngempalaken pancaindriyane nutupi babahan hawa sanga. Mandeng pucake grana mandeng nyawang, pucak pucuk, grana irung. Lire sajuga kang sinidikara. Ke-plasing cipta amung sawiji kang sinedya, sowan marang ngarsane Sang Hyang Pramesthi Guru, amung nyuwun pa-ngayoman mrih wudharing reruwet. (Ki Dalang Cung Wartanu 1979) Kandha / Pocapan Ajar Kayon Bubaring para seba kanthi tandha tengara panabuhe beri, swarane gumonthang mengungkang-ungkang saksad sun-dhul ing akasa.Tineteg, tinitir kaya pecaha-pecaha, kaya butul-butula. Sepisan tandha pasewakan bubaran, ping pin- 140 dho pratandha ana prakara. Patih Kala Rangsang duta sa-king nagari Rancang Kencana dutane Prabu Kala Kumara sigra den pilara Prabu Baladewa. Mila ribut sagung para se-ba. Pating sliri pating bilungkung pindha kawula ngluru ben-dara, bendara ngluru kawula. Solah nganti kaya gabah den interi. Golong-golong mangulon, golong-golong mangetan candrane kaya sela blekithi. Sela arane watu, blekithi se-mut, kaya semut lumaku ana sak ndhuwure watu mujudake barisan kaya prajurit ngadhepi bebaya. (Ki Dalang Cung Wartanu 1979) Pocapan Kresna Semedi Kacarita, Sri Batara Kresna sigra patrap semedi maladi he-ning, sedhakep saluku juga nutupi bahahan hawa sanga, ngeningaken pancadriya. Panca ateges lima, driya panga-ngen-angen, sekawan kang binengkas sajuga kang sinidi-kara anut lebu wetuning bajra herawana kinarya nut laksita-ning brata, ana rupa tan dinulu ana ganda tan ingambu, ana swara tan rinungu. Hanapas hanupus pan yayah mati sajro-ning urip, amung warana ingkang taksih lumaris, campur kalayan layap liyeping aluyup, pindha pesating sukma su-musup ing rasa jati sejatine tumlawung. Jagad wus rinegem dadi sawiji amung kari samrica binubud. Dudu jagad kang gumelar, nanging jagade Sri Kresna kang wus datan kaen-dhih dening Sir-Budi-Cipta-Rasa, amung kari satata nedya hormat ingkang tanpa karana. Datan antara dangu wus an-tuk wewengan bakal kasembadan sasedyane nanging ya-amung sinimpen ing driya, temahan amung nalangsa ma-rang kang akarya jagad saisine. Dhasar Sri Batara Kresna narendra kang widagda ulah puja. (Kastana-Supriyono-Partakrama Pakeliran Gaya Surakarta 2003) Demikianlah beberapa contoh pocapan. Sebenarnya masih banyak lagi pocapan yang harus ditampilkan dan diungkapkan oleh dalang selama penyajiannya. Hampir setiap jejeran dan adegan dari awal hingga akhir pertunjukkan, dalang selalu bernarasi (pocapan). Ada pocapan yang dalam suasana tenang, merdeka tetapi juga ada pocapan yang bersitegang, keras, emosional sehingga da-lam sajian harus bersama dengan dhodhogan kothak dan ucapan-nya lebih keras. Para ahli nabuh gamelan mengatakan bahwa grimi-ngan gender, dalam mengiringi pocapan yang tegang, harus grimi-ngan ada-ada (vokal dalang dalam suasana tegang), misalnya poca-pan tokoh Gathotkaca ketika akan terbang. Demikian juga pocapan tokoh Wrekodara mlumpat (meloncat) dan ketika seorang bang-ba-ngan (bambangan) akan masuk hutan (alas-alasan) dalam suasana 141tegang, maka dhodhogan, grimingan gender ada-ada harus mengiri-nginya. Berbeda dengan pocapan yang dalam susana merdeka, maka grimingan gender menggunakan grimingan pathetan, tanpa dhodhogan kothak. Dalam pertunjukkan wayang kulit Jawatimuran, pocapan ini pasti ditopang dengan iringan gending/lagu yang dilagukan oleh alat gamelan yang lembut: slenthem, gambang, siter, gender babok, su-ling yang diawali gender lanang yang dinamakan gadhingan. Contoh pocapan alas-alas : Laju lampahira wong bagus sang hamara tapa satriya ing Plangkawati kekasih Raden Angkawijaya ya Raden Abima-nyu, kadherekaken abdi panakawan catur Semar-Gareng-Petruk lan Bagong. Purna angambah geriting ancala tepi-ning waudadi. Sigra laju manjing wana wasa. Wana gung li-wang liwung alas angker gawat kaliwat sabab dadya pano-nopane jim setan peri parayangan engklek-engklek balung atandhak. Bebasan sato mara sato mati, janma mara janma mlayu.Tan ana janma wani mlebu mring wana Tri Baya, sa-pa wani bebasan mulih kari aran. Nanging dupi katrajang marang lampahe sang abagus Raden Angkawijaya sadaya buron alas samya bubar lumajar salang tunjang. Yen ta bi-sa tatajalma teka mangkana pangucape: ”He para kanca padha piyak sumingkira, aja wani-wani midak wayangane mesthi lebur tanpa dadi, sabab iki dudu wong lumrah na-nging maksih turasing kusuma rembese madu, wijiling kang handanawa rih.” Sak-sak-sak-sak gropak gedebug sanalika kaya sinapon jumedhule para raseksa sigra ngamuk pang-gung marga liwung. Pocapan alas-alasan di atas dapat dipakai untuk bamba-ngan yang lain. Artinya bukan hanya tokoh Abimanyu saja.Tokoh pe-wayangan yang tergolong bambangan kecuali Abimanyu yaitu Ra-den Irawan, Bambang Priyambada, Pramusinta, Nakula dan Sadewa ketika masih muda dan mungkin masih ada lagi. Disebut tokoh bam-bangan karena usia tokoh tersebut masih muda, masih sendirian dan baru saja lolos dari perguruan di mana sebagai gurunya adalah se-orang pandhita, pertapa, begawan, resi, maharsi, wasi dsb. Sebutan bambangan berasal dari bahasa Jawa. bang-bang-an yang mulanya dari kata bang berarti harap. Bang-bang-an berarti pengharapan. Gelar atau sebutan bang-bang-an (bambangan) diperoleh oleh se-orang pemuda yang sudah memiliki semua ilmu pengetahuan, pe-rang dan berulah senjata, guna kasantikan, pengetahuan tentang la-hir dan batin (kesaktian) yang didapat dari seorang guru/pendeta di Next >